诺基亚联手Facebook：海底光缆传输能力提升2.5倍
Артур Шопенгауэр (нем. Arthur Schopenhauer, 22-февраль 1788-жыл, Данциг, Пруссия — 21-сентябрь 1860-жыл, Майнадагы-Франкфурт, Германия) — немец философу, иррационализмдин алгачкы ?к?лд?р?н?н бири. Ал Данцигде туулат. Анын ?й-б?л?с? 1793-жылы Гамбургга к?ч?п келет, аны атасын жолдоп коммерсант болууга даярдашат. Алгач ал чынында да коммерциялык иштерди аткарат, бирок атасы ?лг?нд?н кийин бул иштен баш тартып, интеллектуалдык ишмердикке ?т?т. Геттинген университетинде медицинаны окуйт, кийин аны философия кызыктырат. 1813-жылы ал ?з?н?н ?Жетишт?? негиз мыйзамынын т?рт т?рд?? тамыры ж?н?нд?? деген докторлук диссертациясын жазып б?т?т. Анын ?Д?йн? эрк жана т?ш?н?к катарында? деген башкы эмгеги 1818-жылы жарыяланат. Шопенгауэр Канттын, Платондун, Шеллингдин таасирин башынан ?тк?рг?н, айрыкча Кантты ?т? жогору баалаган. Анын философиясы Гегелдин философиясына карата ?з?нч? бир реакция катары жаралган. Шопенгауэрдин пикири боюнча, инсандын ма?ызын эрк т?з?т, ал акыл-эске багыны?кы эмес. Бул эрк белгисиз нерсени каалоо, бул денел?? жандан, атап айтканда адамдан ажыратылгыс. Ал эрк недир бир космостук к?чт?н, б?тк?л бытиенин чыныгы ма?ызын т?з?п турган д?йн?л?к эрктин к?р?н?ш? болуп саналат. Анын окуусунун ?зг?ч?л?г? — волюнтаризмде. Шопенгауэр Кантты ээрчип, ??з?нд? нерселерди? жана кубулуштарды айырмалап б?л?т. Шопенгауэр ?ч?н ?з?нд? нерселер таанылып-билинет, ал эрктин да ?з?. ?Эрк? — бул ар кандай бытиенин башталышы, ал кубулуштарды, же ?т?ш?н?кт?рд?? жаратат. Бир эле убакта бири-бирисиз жашай албай турган ?обьект? менен субьект жаралат. Органикалык жашоонун э? жогорку формасынын ?н?г?ш?н?н туу чокусу — адам. Адам таанымы иш-аракеттин жардамчы куралы катарында пайда болот. ?Д?йн? т?ш?н?к катарында? а?-сезим менен кошо пайда болот. Ага бардык формалар: субьект жана обьект, мейкиндик жана убакыт, к?пт?г?н айрым жеке нерселер, себептик байланыштар сыяктуу формалар м?н?зд??. Эрк ??з??д? нерсе? болуу менен, тааным субьектисине ачылып берет, бирок мунун шарты катарында биздин денебиз чыгат, биздин денебиз эрктин к?р?н?ш? болуп саналат, ушундан улам адам индивидуалдуулукка ээ болуп турат. Ошол эле убакта Шопенгауэр солипсизмди жиндилердин философиясы катарында четке кагат. Шопенгауэрдин оюнча тааным эки формада: т?зд?н-т?з, интуитивд?? (дээр таанымы) тааным жана абстракттуу, рефлексивд?? (акыл-эс таанымы) формасында болот. Интуитивдик таанымды Шопенгауэр башкы тааным, буга рефлексивд?? тааным таянып турат деп эсептеген. Илим, Шопенгауэр ?ч?н, эркке кызмат кыла турган ишмердик. Эрктин кызыкчылыгы — бул практикалык кызыкчылыктар, илимдин максаты ошол кызыкчылыктарды канаттандыруу. Баамдап-байкоо гана ?н?кк?н тааным катарында чыгат, ал эрктин кызыкчылыгынан эркин турат жана практикага да эч кандай тиешеси жок. Байкап-баамдоонун (созерцания) тармагын илим эмес, интуицияга таянган искусствонун ар кандай т?рл?р? т?з?т. Интуицияга д?йн? ?эрк? катарында, к?р?ш жана экиге ажырымдоо болуп тура турган чаалыкпас умтулуу катарында ачылат. Интуиция катарында, искусство катарында чыныгы тааным генийге гана ачылат. Искусство кайдыгер байкап-баамдоого негизденет. Искусствонун э? жогорку т?р? — бул музыка, ал идеяларды чагылдырууга эмес, ошол эрктин ?з?н т?зд?н т?з чагылдырууга багытталып турат. Жогоруда айтылгандардын баары Шопенгауэрге эркиндик жана зарылдык ж?н?нд?г? ?з?н?н окуусун аныктамалоого м?мк?нд?к берет. ??з?нд? нерсе? боло туруп, эрк эркин турат, ошол эле убакта кубулуштар д?йн?с? зарылдык менен шартталып, жетишт?? негиз мыйзамына багыны?кы турат. Адам да кубулуштардын бири катарында эмпирикалык д?йн?н?н мыйзам-ченемд??л?кт?р?н? багынат. Ошондуктан, адамдын м?н?з? аны иш-аракетке козгой турган себептерге жооп кайтарууга тийиш, адам ?з м?н?з?н?н кулу. Бирок, Шопенгауэр бул ой ж?г?рт??л?рд?н келип чыга турган фаталдык корутундуларды четке кагат, анткени окуянын болору к?н? мурдатан эле ?з?н?н ?з? белгиленип калбайт, ал ушул кубулуштан мурда ж?р? турган себепт??л?кт?рд?н тизмеги аркылуу аныкталат. Адамдын жашоо-турмушун Шопенгауэр каалоо жана канааттануу категорияларында карайт. ?з?н?н б?тк?л жаратылышы боюнча каалоо — бул азап тартуу, анткени каалаган нерсе канааттандырылганда адам ток пейил болуп, адам эми ?з?н?н Каалаганын канаттандырууга умтулбай калат да, ?з? жетишкен нерсе менен ыракаттануу м?мк?нч?л?г?н?н ажырайт. Ошентип, керект?? канааттандырылганда адам жадап, эриге баштайт, мындан Келип ?м?т ?з?л?? пайда болот. Бакыт дегенибиз — бул жыргал абал эмес, тескерисинче азап чег??д?н кутулуу болуп саналат, бирок бул кутулуу кайрадан жа?ы азап чег??н?, к???л ч?г??н? пайда кылат. Азап чег?? — жашоо-турмуштун дайымкы к?р?н?ш?, адам азап чег??н?н анын конкретт?? к?р?н?ш?н?н гана кутула алат. Ошентип, д?йн?д? д?йн?л?к жаманчылык ?ст?мд?к кылып турат, ал жоголбойт, бакыт дегенибиз кыял гана, ал эми азап чег?? болбой койбойт, ал ?жашоого болгон эрктин? ?з?нд? бугуп жатат. Мына ошондуктан Шопенгауэр ?ч?н оптимизм — бул ж?н гана адамдын азап чег??с?н келекелегендик. ?з учурунда Лейбниц жашап турган д?йн?н? м?мк?н болуучу д?йн?л?рд?н ичинен э? мыктысы деп атап, оптимизм теориясын аныктамалаган эле. Шопенгауэр, тескерисинче, жашап турган д?йн?н? ?м?мк?нд?рд?н ичинен э? начары? деп атаган., Жаманчылыктан кутулуунун жолун Шопенгауэр аскетизмден к?р?т, бул ?м?р менен кошо д?йн?л?к эрк жок Кылынганда келет, анткени дене эрктин к?р?н?ш? болуп саналат. Эрк жок кылына турган болгондон кийин б?т калган д?йн? да жок болот, анткени обьектисиз субьект жашай албайт. Шопенгауэр к?ч колдоно турган полициялык Мамлекеттин тарапкери болгон. Ал мамлекеттик акциялар ?з?мч?лд?к менен аракеттенген к?пт?г?н адамдар тарабынан жарала турган зыяндуу натыйжаларга каршы багытталган деп ойлогон. Шопенгауэрдин пессимисттик философиясы анын тир?? кезинде ийгиликке ээ боло алган эмес. Шопенгауэр ?з?н?н лекциясын Гегель лекция окуган убакта дайындаганда анын лекциясына эч ким келген эмес. Шопенгауэрдин к?з караштары XIX кылымдын экинчи жарымында гана таралып, турмуш философиясынын калыптанышына булак болуп калган. Ошол учурда пессимизм Менен скептицизм ?з?нч? бир философиялык мода болгон. Ошондо Щопенгауэр акыл-ойдун ?к?мдарына айланат. Шопенгауэр Р.Вагнерге, Э.Гартманга, Ф.Ницшеге жана башкаларга таасир к?рс?тк?н. Ал иррационализмге, интуитивизмге жана прагматизмге жол салган. Бирок, азыркы убакта да анын чыгармалары, айрыкча ?К?нд?л?к турмуш акылмандуулугунун афоризмдери? колдон т?ш? элек.
Колдонулган адабияттар
[т?з?т?? | булагын т?з?т??]Л. В. Блинников.Философтордун кыскача с?зд?г?. - Б.: 1997, ISBN 5-900162-16-8 Archived 2025-08-06 at the Wayback Machine